Φωτοτριχογένεση για την Αντιμετώπιση της Τριχόπτωσης

Περίληψη

Η τριχόπτωση έχει υψηλό επιπολασμό στον γενικό πληθυσμό και μπορεί να έχει σημαντικές ιατρικές και ψυχολογικές συνέπειες. Η τριχόπτωση ανδρικού και γυναικείου τύπου και η γυροειδής αλωπεκία αποτελούν τους κύριους λόγους για τους οποίους οι ασθενείς επισκέπτονται τον δερματολόγο για την τριχόπτωση. Λόγω του ότι οι συμβατικές θεραπευτικές επιλογές δεν είναι πλήρως αποτελεσματικές σε γενικές γραμμές, αναπτύσσονται νέες μέθοδοι για την προαγωγή της ανάπτυξης των μαλλιών. Στο παρόν άρθρο γίνεται ανασκόπηση της σημασίας της χρήσης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, συμπεριλαμβανομένης της θεραπείας με laser χαμηλού επιπέδου, για την αντιμετώπιση της τριχόπτωσης μέσω της φωτοτριχογένεσης.

Βασικά σημεία

Παρόλο που η τριχόπτωση είναι ένα κοινό ιατρικό πρόβλημα με σημαντικές ψυχολογικές επιδράσεις, υπάρχουν σχετικά περιορισμένες ικανοποιητικές και αποτελεσματικές θεραπευτικές επιλογές.
Η ανδρικού τύπου τριχόπτωση (male pattern hair loss, MPHL), η γυναικείου τύπου τριχόπτωση (female pattern hair loss, FPHL) και η γυροειδής αλωπεκία (alopecia areata, AA) αποτελούν τις πιο διαδεδομένες παθήσεις για τις οποίες οι ασθενείς αναζητούν ιατρική αγωγή για την τριχόπτωση.
Οι MPHL/FPHL και η AA αποτελούν τις πιο συχνές παθήσεις των μαλλιών για τις οποίες οι ασθενείς επισκέπτονται τον δερματολόγο.

Εισαγωγή

Παρόλο που η τριχόπτωση είναι ένα κοινό ιατρικό πρόβλημα με σημαντικές ψυχολογικές επιδράσεις, υπάρχουν σχετικά περιορισμένες ικανοποιητικές και αποτελεσματικές θεραπευτικές επιλογές. Οι MPHL/FPHL και η AA αποτελούν τις πιο συχνές παθήσεις των μαλλιών για τις οποίες οι ασθενείς επισκέπτονται τον δερματολόγο (1)–(3). Λόγω του ότι η συμβατική ιατρική θεραπεία έχει αποδειχθεί ανεπαρκής σε πολλές περιπτώσεις, έχουν διερευνηθεί διάφορες νέες θεραπευτικές επιλογές. Η θεραπεία με laser χαμηλού επιπέδου (lοw-level laser therapy, LLLT) έλαβε πρόσφατα έγκριση από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (Food and Drug Administration, FDA) των ΗΠΑ για τη θεραπεία της τριχόπτωσης ανδρικού και γυναικείου τύπου και, επί του παρόντος, γίνονται μελέτες για την AA (4)(5). Στο παρόν άρθρο γίνεται κριτική ανασκόπηση των δεδομένων ως προς τη χρήση της LLLT και άλλων τύπων θεραπείας με βάση το φως για την προαγωγή της ανάπτυξης των μαλλιών (δηλαδή φωτοτριχογένεση), καθώς και σύγκριση με τις συμβατικές θεραπείες.

Τύποι τριχόπτωσης και ο ρόλος των ανδρογόνων

Οι MPHL/FPHL και η AA αποτελούν τις πιο συχνές παθήσεις των μαλλιών για τις οποίες οι ασθενείς επισκέπτονται τον δερματολόγο. Η επίπτωση συγκεκριμένα για τις MPHL/FPHL ποικίλει ανάλογα με τα διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται, με σαφείς τάσεις για υψηλότερη επίπτωση με την πάροδο της ηλικίας (6). Η λευκή φυλή τείνει να εκδηλώνει MPHL/FPHL συχνότερα σε σύγκριση με τους Κινέζους, τους Ιάπωνες ή τους Αφροαμερικανούς (7)(8). Ανάλογα με την υπό διερεύνηση ηλικιακή ομάδα, οι εκτιμήσεις ως προς τον επιπολασμό κυμαίνονται από 16% έως 100% (1)(6)(9)(10). Η MPHL συνήθως επηρεάζει τις περιοχές των κροτάφων και της κορυφής του κεφαλιού και έχει κατηγοριοποιηθεί σε διάφορα στάδια βάσει της ταξινόμησης κατά Norwood-Hamilton (1), ενώ στην FPHL τα μαλλιά διατηρούνται συνήθως στο εμπρόσθιο μέρος και την κορυφή του κεφαλιού και αξιολογείται βάσει της κλίμακας Ludwig (11).

Η MPHL έχει συσχετιστεί με τις μεταγενέστερες επιδράσεις της τεστοστερόνης και εμφανίζεται σε άτομα με γενετική προδιάθεση στις αποδυναμωτικές επιπτώσεις των ανδρογόνων στα τριχοθυλάκια (12). Λόγω του ότι οι άνδρες με γενετική έλλειψη του ενζύμου 5α-αναγωγάση στεροειδών (5αR) τύπου II δεν αναπτύσσουν MPHL, έχει υποτεθεί ότι αυτό το ένζυμο παίζει βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της MPHL (13). Το ένζυμο, 5αR, μετατρέπει την τεστοστερόνη σε διυδροτεστοστερόνη και, η εν λόγω τελευταία ορμόνη δεσμεύεται 5 φορές πιο ισχυρά στους υποδοχείς των ανδρογόνων (14)(15). Για την 5αR υπάρχουν δύο ισομορφές. Τα τριχοθυλάκια στο τριχωτό της κεφαλής και ο αδένας του προστάτη περιέχουν κυρίως 5αR τύπου II. Ο ρόλος των ανδρογόνων στην FPHL είναι λιγότερο σαφής (16). Η διάρκεια του αναγενούς σταδίου ενεργού ανάπτυξης γίνεται πιο σύντομη στην FPHL, αλλά ο λεπτομερής μηχανισμός για αυτό είναι ελάχιστα κατανοητός (17). Έχει προταθεί ότι ορισμένοι αυξητικοί παράγοντες παίζουν κάποιο ρόλο και οι επιδράσεις τους έχουν αποδειχθεί σε μοντέλα με ποντίκια. Ωστόσο τα αποτελέσματα των μελετών σε ανθρώπους δεν είναι συνεπή (18).

Η αλωπεκία και το ανοσοποιητικό σύστημα

Ο επιπολασμός της AA φαίνεται παρόμοιος μεταξύ διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων. Στον γενικό πληθυσμό ο συνολικός κίνδυνος σε όλη τη διάρκεια της ζωής κυμαίνεται από 1,5% έως 2% περίπου (3)(19). Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η επίπτωση έχει υπολογιστεί στο 0,1% έως 0,2% ανά έτος και προσβάλει αντίστοιχα άνδρες και γυναίκες ασθενείς (20). Παρόλο που η AA εμφανίζεται συχνότερα με εστιακές, μη ουλώδεις μεμονωμένες κηλίδες, ενδέχεται να παρουσιαστούν περιστατικά με διάχυτες ή ανθεκτικές εκδηλώσεις. Τόσο οι MPHL/FPHL όσο και η AA συνδέονται με σοβαρή ψυχοκοινωνική δυσφορία και κοινωνική δυσλειτουργία και, επομένως, οι άνθρωποι με αυτές τις παθήσεις αναζητούν συχνά θεραπεία (21).

Επί του παρόντος, υποθέτεται ότι η παθογένεση της AA είναι μια αυτοάνοση ασθένεια απώλειας των τριχών επειδή συσχετίζεται ισχυρά με αρκετές άλλες αυτοάνοσες ασθένειες (22). Επιπλέον, η σχέση της με την αυτοανοσία υποστηρίζεται από την απόκρισή της σε ανοσοκατασταλτικούς παράγοντες. Σε μοριακό επίπεδο, τα αντιγόνα HLA τάξης II έχουν υψηλή έκφραση στα τριχοθυλάκια στην AA και είναι υπεύθυνα για την αυξορρύθμιση των CD4+ T λεμφοκυττάρων (23). Επιπροσθέτως, αυξάνονται τα αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα, όπως τα μακροφάγα και τα κύτταρα Langerhans (2)4. Επίσης, στην AA θεωρείται ότι μεταβάλλεται ο κύκλος των τριχών και η διαταραχή εξαρτάται από το στάδιο της AA. Σε ασθενείς με πρώιμη AA, κυριαρχεί το αναγενές στάδιο. Ωστόσο, έχει βρεθεί αυξημένος αριθμός δυστροφικών τριχοθυλακίων (25). Με την περαιτέρω εξέλιξη της AA, υπάρχει αυξημένη θυλακική μετάβαση στο τελογενές στάδιο, όπως συμβαίνει στη χρόνια AA, όπου τα τριχοθυλάκια παραμένουν σε αναστολή στο τελογενές στάδιο.

Συμβατική αντιμετώπιση των MPHL/FPHL και της AA

Λόγω του ότι η ανδρογενής αλωπεκία και η εκτεταμένη ανθεκτική AA αποτελούν προοδευτικές και χρόνιες παθήσεις, οι ασθενείς αναζητούν μια αποτελεσματική θεραπεία η με ελάχιστες μακροχρόνιες ανεπιθύμητες ενέργειες. Στις διαθέσιμες ιατρικές θεραπευτικές επιλογές για τη θεραπεία της MPHL περιλαμβάνεται η μινοξιδίλη, η φιναστερίδη και η δουταστερίδη (παρόλο που η δουταστερίδη δεν έχει εγκριθεί από τον FDA επί του παρόντος) (26). Η αντιμετώπιση της FPHL είναι πιο δύσκολη, επειδή οι επιδράσεις των ανδρογόνων δεν φαίνεται να παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο. Συχνά οι αναστολείς των υποδοχέων των ανδρογόνων δεν είναι τόσο αποτελεσματικοί και μπορεί να αντενδείκνυνται, ειδικά στους άνδρες (27). Η σπιρονολακτόνη αποτελεί μια βιώσιμη επιλογή σε κάποιες ασθενείς με FPHL. Οι ασθενείς που δεν έχουν ικανοποιητική ανταπόκριση στις ιατρικές θεραπείες ίσως θέλουν να εξετάσουν το ενδεχόμενο επέμβασης μεταμόσχευσης μαλλιών (28).

Η AA συνήθως αντιμετωπίζεται με τοπικά και ενδοβλαβικά κορτικοστεροειδή (29). Η τοπική μινοξιδίλη ή ανθραλίνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιστατικά με ανεπαρκή ανταπόκριση στα κορτικοστεροειδή. Για τα ανθεκτικά ή σοβαρά περιστατικά μπορεί να απαιτείται επιπλέον θεραπεία, όπως η τοπική θεραπεία με διφαινυλοκυκλοπροπενόνη, δινιτροχλωροβενζόλιο ή πιτυρικό οξύ διβουτυλεστέρα (30). Κάποιες φορές χορηγούνται συστηματικά κορτικοστεροειδή και κυκλοσπορίνη σε περιπτώσεις εκτεταμένης ΑΑ για μικρά διαστήματα. Άλλες επιλογές είναι τα ποστίς, οι περούκες και τα τουπέ για τους ασθενείς που δεν είναι ικανοποιημένοι από την ιατρική ή χειρουργική θεραπεία και έχουν εκτεταμένη τριχόπτωση λόγω MPHL/FPHL ή AA. Παρά την ύπαρξη όλων αυτών των διαθέσιμων θεραπευτικών επιλογών, υπάρχει ακόμα ανάγκη για πιο αποτελεσματικές επιλογές αντιμετώπισης.

Το κλινικό φαινόμενο της επαγόμενης από το φως ανάπτυξης των τριχών

Οι πιθανές επιδράσεις του φωτός, το οποίο είναι μια μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, στην ενεργοποίηση της ανάπτυξης των τριχών έχει παρατηρηθεί εμπειρικά από δερματολόγους, αλλά υπάρχει ελάχιστη κατανόηση του υπεύθυνου μηχανισμού. Σε περιοχές του δέρματος που έχουν εκτεθεί σε φως εμφανίζεται υπερτρίχωση σε αρκετούς τύπους πορφυρίας, συμπεριλαμβανομένης της όψιμης δερματικής πορφυρίας, της ηπατοερυθροποιητικής πορφυρίας, της παραλλάσσουσας πορφυρίας και της συγγενούς ερυθροποιητικής πορφυρίας.31 Οι φωτοενεργοποιημένες πορφυρίνες παράγουν ενεργό μονοατομικό οξυγόνο και ελεύθερες ρίζες, τα οποία επιφέρουν την επακόλουθη λιπιδική υπεροξείδωση και πρωτεϊνική διασταύρωση με αποτέλεσμα τη μεταβολή των δομών των κυττάρων και των ιστών. Παρόλο που η τάση των πορφυρινών να συσσωρεύονται στη τριχοσμηγματογόνο μονάδα είναι πλήρως κατανοητή, ο σύνδεσμος μεταξύ της φωτοχημικής ενεργοποίησης των πορφυρινών και της προαγωγής της ανάπτυξης των τριχών είναι ουσιαστικά άγνωστος (32).

Επίσης έχει αναφερθεί η εμφάνιση υπερτρίχωσης κατά τη διάρκεια θεραπείας με ψωραλένιο και UV-A (PUVA). Το φαινόμενο αυτό είναι επίσης ελάχιστα κατανοητό, αλλά μπορεί να εξηγείται από την επαγόμενη από το φως παραγωγή αυξητικών παραγόντων και προσταγλανδινών. Υπάρχει μία τεκμηριωμένη μελέτη όπου οι 15 από τις 23 γυναίκες ασθενείς (65%) που λάμβαναν συστηματική θεραπεία PUVA ανέπτυξαν μέτρια-σοβαρή υπερτρίχωση, σε σύγκριση με μόνο 2 από τις 14 ασθενείς που λάμβαναν θεραπεία UV-A μόνο (33)(34). Οι παρατηρήσεις αυτές οδήγησαν τον συγγραφέα στην αξιολόγηση 7 ανδρών ασθενών που λάμβαναν 8-μεθοξυψωραλένιο με UV-A δύο φορές την εβδομάδα. Σημειώθηκε αύξηση του μήκους των μαλλιών κατόπιν της PUVA και στους 7 ασθενείς μετά από 8 εβδομάδες θεραπείας (εύρος 17%–71%). Ωστόσο, άλλες μελέτες που αξιολόγησαν αναδρομικά ασθενείς που έλαβαν PUVA έχουν δείξει ότι η υπερτρίχωση είναι μη συχνή και εμφανίζεται μόνο στο 4,4% των ασθενών (33).

Αρκετές αναφορές έχουν επικεντρωθεί στην φαινομενικά παράδοξη ανάπτυξη υπερτρίχωσης κατόπιν αποτρίχωσης με laser. Σε μία αναδρομική μελέτη 489 ασθενών στους οποίους χρησιμοποιήθηκε laser αλεξανδρίτη ευρύτερου παλμού (755 nm), 3 ασθενείς (0,6%) ανέφεραν αυξημένη ανάπτυξη τριχών κατόπιν της αποτρίχωσης με laser.35 Το φαινόμενο αυτό εμφανίστηκε περισσότερο σε πιο σκούρους φωτότυπους (τύπος δέρματος κατά Fitzpatrick IV) και με μαύρα μαλλιά. Οι ρυθμίσεις ροής που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτούς τους ασθενείς ήταν 15 J/cm2 έως 40 J/cm2 σε διάρκειες παλμών μεταξύ 10 δευτερολέπτων και 40 δευτερολέπτων. Παρόμοια ευρήματα παράδοξης ανάπτυξης τριχών έχουν αναφερθεί με τη χρήση έντονου παλμικού φωτός (36). Ο μηχανισμός που εξηγεί γιατί τελικά ενεργοποιείται η ανάπτυξη των τριχών κατά τη διάρκεια της προσπάθειας αφαίρεσής τους δεν έχει μελετηθεί λεπτομερώς, αλλά μία υπόθεση είναι ότι η εμφάνιση αυξημένου αριθμού τριχών μπορεί απλώς να αντικατοπτρίζει ότι οι θεραπείες με laser μπορεί να λειτουργούν για τον συγχρονισμό των κύκλων ανάπτυξης των τριχών όλων των θυλακίων στις περιοχές που εκτίθενται στο laser (36). Μόλις τα τριχοθυλάκια σε μια υπό θεραπεία περιοχή συγχρονίζονται, είναι σαν να εισέρχονται στο αναγενές στάδιο ταυτόχρονά, έτσι ώστε να φαίνεται ότι αυξάνεται η συνολική πυκνότητα των τριχών σε σχέση με τις περιοχές που δεν έχουν λάβει θεραπεία, όπου ο κύκλος των τριχών είναι τυπικά ασύγχρονος.

Αυτές οι σαφείς παρατηρήσεις αυξημένης ανάπτυξης τριχών σε ασθενείς με πορφυρία και σε άτομα που έχουν λάβει PUVA ή έχουν κάνει αποτρίχωση με laser αποδεικνύουν ότι η ενέργεια της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας μπορεί να αξιοποιηθεί για τη θεραπεία της τριχόπτωσης.

Θεραπεία με laser χαμηλού επιπέδου

Η θεραπεία με laser χαμηλού επιπέδου (low-level laser therapy, LLLT) έχει αναφερθεί επίσης στη θεραπεία με ερυθρό φως, κρύο laser, μαλακό laser, βιοδιέγερση και φωτοβιοδιαμόρφωση. Τα χαρακτηριστικά της LLLT που την ξεχωρίζουν από τις άλλες θεραπείες με laser, περιλαμβάνουν τη χρήση πυκνοτήτων πολύ χαμηλής ισχύος και την ανάγκη συνεχούς θεραπείας διατήρησης.37 Οι περισσότερες συσκευές LLLT διαθέτουν εύρος μήκους κύματος από ερυθρό έως σχεδόν υπέρυθρο (600–1000 nm) και χρησιμοποιούν πυκνότητες ισχύος πολύ μικρότερες από αυτές που απαιτούνται για τη θέρμανση του ιστού (10 mW/cm2–5 W/cm2).38 Η χρήση της LLLT εξελίχτηκε μετά την πρώτη αναφορά χρήσης της σε ανθρώπους τη δεκαετία του ΄60 από την Εθνική Υπηρεσία Αεροναυτικής και Διαστήματος (NASA) για την επούλωση τραυμάτων. Από τότε, οι συσκευές LLLT έχουν χρησιμοποιηθεί και προωθούνται για τη θεραπεία ασθενών με εγκεφαλικά επεισόδια, έμφραγμα του μυοκαρδίου, μείζονα κατάθλιψη και άγχος, στοματική μυκητίαση, αρθρίτιδα, πλευρική επικονδυλίτιδα και σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα (39)–(42). Ωστόσο, τα κλινικά στοιχεία ως προς την αποτελεσματικότητα της LLLT σε αυτές τις παθήσεις είναι αμφιλεγόμενα, καθώς αρκετές μελέτες έχουν δείξει έλλειψη βελτίωσης.

Προτεινόμενος μηχανισμός δράσης της θεραπείας με laser χαμηλού επιπέδου

Ο μηχανισμός δράσης της LLLT συνεχίζει να είναι ελάχιστα κατανοητός. Έχουν προταθεί αρκετές μοριακές θεωρίες ως προς τη βιοδιεγερτική επίδραση με την LLLT. Μελέτες έχουν δείξει ότι η κυτταρική αναπνευστική αλυσίδα των μιτοχονδρίων απορροφά την ενέργεια της LLLT. Ειδικότερα, η οξειδάση κυτοχρώματος C, ένα σύμπλοκο της διαμεμβρανικής πρωτεΐνης της εσωτερικής μεμβράνης των μιτοχονδρίων έχει εύρος δράσης που κυμαίνεται από 600 nm έως 900 nm. Η απορρόφηση φωτονίων από την LLLT οξειδώνει την οξειδάση κυτοχρώματος C και αυξάνει τη μεταφορά ηλεκτρονίων, με αποτέλεσμα την αυξημένη παραγωγή ATP (τριφωσφορική αδενοσίνη). Μέσω της ATP υπάρχει αυξορρύθμιση τόσο των ιόντων ασβεστίου όσο και της cAMP, προάγοντας έτσι την κυτταρική σηματοδότηση και επιτρέποντας, ενδεχομένως, την επανανάπτυξη των μαλλιών. Η αυξημένη κυκλοφορία που προκαλείται από την απελευθέρωση οξειδίου του αζώτου, προάγοντας την αγγειοδιαστολή, επιτρέπει επίσης την τόνωση του μεταβολισμού. Επίσης υπάρχει αυξορρύθμιση των ενδογενών αυξητικών παραγόντων, όπως ο βασικός αυξητικός παράγοντας ινοβλαστών και ο ινσουλινόμορφος αυξητικός παράγοντας, επιτρέποντας τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό (43).

Πραγματοποιήθηκε μια μελέτη με δίοδο εκπομπής ερυθρού φωτός στενής ζώνης, 638 nm (Mignon Belle LT-1, Crystalline, Mignon Belle, Osaka, Ιαπωνία) σε ποντίκια in vivo και σε δερματική θηλή ανθρώπων in vitro στα 1,0 J/cm2 και 1,5 J/cm2 αντίστοιχα (44). Έξι ξυρισμένα BL-6 ποντίκια ακτινοβολήθηκαν με δίοδο εκπομπής ερυθρού φωτός στενής ζώνης και έγινε σύγκριση με εικονικό φάρμακο. Ανιχνεύθηκε στατιστικά σημαντική αύξηση της εκ νέου ανάπτυξης των τριχών. Η αξιολόγηση των δερματικών θηλών έδειξε ότι υπάρχει συμφωνία με προηγούμενες παρατηρήσεις, αποδεικνύοντας τα εξής (1) επιτάχυνση της ανάπτυξης των τριχών μέσω της ρύθμισης του ανθρώπινου αυξητικού παράγοντα και μειωμένος αριθμός τριχοθυλακίων που εισέρχονται στο στάδιο της καταγένεσης (2) προαγωγή του αναγενούς σταδίου λόγω της έκφρασης της λεπτίνης και (3) περιθυλακική αγγειογένεση λόγω του αγγειακού ενδοθηλιακού αυξητικού παράγοντα-A, με αποτέλεσμα το αυξημένο μέγεθος της διαμέτρου του τριχοθυλακίου και την επιτάχυνση της εκ νέου ανάπτυξης των τριχών (44)(45).

Αυτές οι θεωρίες πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω, επειδή υπάρχει έλλειψη επιβεβαιωτικών μελετών, οι οποίες να έχουν διεξαχθεί απευθείας σε ανθρώπους in vivo, σχετικά με την ανάπτυξη των τριχών. Η πλειοψηφία των μηχανιστικών μελετών βασίζεται σε παρεκτάσεις στην επούλωση πληγών.

Συνδυασμός της θεραπείας με laser χαμηλού επιπέδου με τις αρχές της φωτοβιολογίας

Εάν η LLLT οδηγεί στην ανάπτυξη των τριχών, τότε οι μηχανισμοί θα πρέπει να είναι σύμφωνοι προς άλλες γνωστές αρχές και αντιδράσεις της φωτοβιολογίας που χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς στη δερματολογία. Για όλες τις γνωστές χρήσεις του φωτός στη δερματολογία, ο πρώτος νόμος της φωτοβιολογίας απαιτεί την απορρόφηση ενός φωτονίου από ένα υποτιθέμενο χρωμοφόρο σε μια ανώτερη ενεργειακή κατάσταση. Η επακόλουθη απελευθέρωση ενέργειας από το διεγερμένο χρωμοφόρο έχει ως αποτέλεσμα είτε (1) την παραγωγή θερμότητας για την ώθηση των φωτοθερμικών επιδράσεων είτε (2) τη μεταβολή των βιομορίων μέσω φωτοχημικών αντιδράσεων. Λόγω του ότι δεν αναμένεται να παραχθεί πολύ θερμότητα στους ιστούς μέσω των πυκνοτήτων ισχύος της LLLT, οποιαδήποτε θεραπευτική επίδραση στην ενεργοποίηση της ανάπτυξης των τριχών προκύπτει, πιθανόν, από τη φωτοχημεία. Όλα αυτά τα φωτοβιολογικά βήματα, συμπεριλαμβανομένων των χρωμοφόρων και των χημικών/βιομοριακών μεσολαβητών, είναι ειδικά. Η χρήση του γενικού όρου, βιοδιέγερση, για την περιγραφή του τρόπου λειτουργίας της LLLT, συνεπάγεται μια ακρίβεια ως προς την κατανόηση που, στην πραγματικότητα, δεν έχει ακόμη επιτευχθεί.

Οι φωτοβιολογικές επιδράσεις πρέπει να είναι προβλεπόμενες και, επομένως, οι σχετικές θεραπευτικές παράμετροι, όπως το μήκος κύματος, η πυκνότητα ροής και ο χρόνος έκθεσης, είναι πολύ σημαντικές σε μεγάλο βαθμό. Η συστηματική αξιολόγηση αυτών των παραμέτρων για την ανάπτυξη των τριχών μέσω της LLLT δεν έχει αποδειχθεί επαρκώς στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, συμπεριλαμβανομένου του κατάλληλου φάσματος δράσης και λεπτομερών μελετών κυμαινόμενης δόσης.

Κλινικές μελέτες αξιολόγησης της θεραπείας με laser χαμηλού επιπέδου για τη θεραπεία της τριχόπτωσης

Παρά το γεγονός ότι ο μηχανισμός δράσης της επαγόμενης από το φως ανάπτυξης των τριχών δεν είναι εδραιωμένος ούτε καλά κατανοητός, το βασικό κλινικό ζήτημα είναι εάν η LLLT μπορεί να οδηγήσει σε εμφανώς αισθητή ανάπτυξη των τριχών σε ελεγχόμενες μελέτες.

Τριχόπτωση ανδρικού/γυναικείου τύπου

Έχουν μελετηθεί διαφορετικά laser και δίοδοι εκπομπής φωτός για την αξιολόγηση της εκ νέου ανάπτυξης των τριχών, συμπεριλαμβανομένου του laser διεγερμένων διµερών (XeCl, 308 nm), του laser ηλίου-νέον (HeNe, 632,8 nm) και του κλασματικού laser γυαλιού ερβίου (1550 nm). Η συσκευή που έχει μελετηθεί εκτενέστερα είναι η HairMax LaserComb (Lexington International, Boca Raton, Φλόριντα), μια φορητή συσκευή θεραπείας με laser χαμηλού επιπέδου κατηγορίας 3R, η οποία περιλαμβάνει μία μόνο μονάδα laser που προσομοιώνει 9 δέσμες (συνολική μέγιστη παραγωγή 45 mW) σε μήκος κύματος 655 nm (46). Καθένα από τα δόντια των κορυφών των κυμάτων είναι ευθυγραμμισμένο με μια δέσμη laser. H συσκευή χρησιμοποιείται μέσω της αφαίρεσης των τριχών του χρήστη με το κτένιο που είναι προσαρτημένο στη συσκευή, το οποίο διευκολύνει τη μετάδοση του φωτός του laser. H μελέτη που οδήγησε στην έγκριση της συγκεκριμένης συσκευής από τον FDA, πραγματοποιήθηκε σε 4 κέντρα και ήταν διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονική συσκευή, πολυκεντρική, 26 εβδομάδων (46). Η μελέτη ολοκληρώθηκε από 110 άνδρες ηλικίας 30 έως 60 ετών με ταξινόμηση της MPHL ως IIa-V κατά Norwood-Hamilton και τύπους δέρματος I έως IV κατά Fitzpatrick. Οι συμμετέχοντες έπρεπε να χρησιμοποιούν τη συσκευή 3 φορές την εβδομάδα για 15 λεπτά, σε μη συνεχόμενες ημέρες, για 26 εβδομάδες συνολικά. Τα σημεία σημειώθηκαν με ένα τατουάζ και μετά την αφαίρεση των τριχών αξιολογήθηκε μια κυκλική περιοχή με διάμετρο 2,96 cm. Μέσω μετρήσεων που έγιναν σε υπολογιστή βάσει της αξιολόγησης της μακροαπεικόνισης του τριχωτού της κεφαλής, το κτένιο laser 655-nm έδειξε πυκνότητα τριχών της τάξης των 19,8 τριχών ανά cm2 σε σύγκριση με −7,6 τρίχες ανά cm2 για τη θεραπεία με την εικονική συσκευή. Δεν σημειώθηκε στατιστικά σημαντική βελτίωση στη συνολική αξιολόγηση του ερευνητή. Μέχρι σήμερα δεν έχουν δημοσιευτεί ανεξάρτητες προοπτικές μελέτες ερευνητών και οι μελέτες περιπτώσεων έχουν δείξει έλλειψη αποτελεσματικότητας για τη συγκεκριμένη συσκευή (47).

Μέχρι σήμερα, η LLLT δεν έχει συγκριθεί σε κλινικές μελέτες έναντι των υφιστάμενων τυπικών θεραπειών για την ανδρικού και γυναικείου τύπου τριχόπτωση, όπως η μινοξιδίλη και η φιναστερίδη. Έχει αποδειχθεί ότι και οι δύο αυτές θεραπείες σταθεροποιούν την ανδρικού και γυναικείου τύπου αλωπεκία, προλαμβάνοντας την περαιτέρω τριχόπτωση μακροπρόθεσμα (δηλ. τουλάχιστον για 1 έτος). Δεν υπάρχουν δημοσιευμένες μελέτες σχετικά με τη χρήση της LLLT για τη μακροπρόθεσμη σταθεροποίηση των μαλλιών. Επομένως, οι ασθενείς που χρησιμοποιούν το κτένιο laser δεν θα πρέπει να περιμένουν ότι θα υπάρξει ανάπτυξη των μαλλιών σε κλινικά ή ορατά εμφανή βαθμό, ούτε να αναμένουν ότι θα είναι αξιόπιστη λύση για την αποτροπή της επιδείνωσης της ανδρικού ή γυναικείου τύπου τριχόπτωσής τους με την πάροδο του χρόνου.

Γυροειδής αλωπεκία

Έχει μελετηθεί η χρήση του Lexington LaserComb για την AA. Δώδεκα C3H/HeJ ποντίκια με επαγόμενη AA τυχαιοποιήθηκαν σε 2 ομάδες: 1 έλαβε τη θεραπεία με κτένιο laser (μήκος κύματος 655 nm, διάμετρος δέσμης <5 mm, απόκλιση 57 mrad, 9 laser) ενώ η άλλη ομάδα έλαβε εικονική θεραπεία (48). Η διάρκεια χορήγησης του laser ήταν 20 δευτερόλεπτα για κάθε συνεδρία, 3 φορές την εβδομάδα για 6 εβδομάδες συνολικά. Παρατηρήθηκε εκ νέου ανάπτυξη των τριχών σε όλα τα ποντίκια στο σκέλος της θεραπείας μετά από 6 εβδομάδες, ενώ στην ομάδα εικονικής θεραπείας κανένα ποντίκι δεν εμφάνισε εκ νέου ανάπτυξη. Η ιστολογική αξιολόγηση απέδειξε ότι τα ποντίκια που έλαβαν θεραπεία με τo ειδικό κτένιο laser είχαν αυξημένα τριχοθυλάκια στο αναγενές στάδιο, ενώ τα ποντίκια της ομάδας ελέγχου είχαν τριχοθυλάκια τα οποία βρίσκονταν ακόμα στο τελογενές στάδιο μόνο. Πρέπει να πραγματοποιηθούν πιο μακροχρόνιες μελέτες και αξιολογήσεις σε ανθρώπους για αυτή την ένδειξη.

Επί του παρόντος δεν υπάρχουν αρκετές τυχαιοποιημένες, πολυκεντρικές, ελεγχόμενες μελέτες, οι οποίες να αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της LLLT. Δεν έχουν οριστεί πλήρως παράμετροι όπως το μήκος κύματος, η πυκνότητα ροής, η δομή του παλμού, η πυκνότητα ενέργειας, ο χρόνος και ο αριθμός των θεραπευτικών συνεδριών για την LLLT (49). Οι υποστηρικτές της LLLT υποστηρίζουν ότι οι μελέτες που αποδεικνύουν έλλειψη αποτελεσματικότητας με την LLLT είναι λανθασμένες, λόγω της ανεπαρκούς ρύθμισης των παραμέτρων, ενώ υπάρχει σημαντική έλλειψη αυστηρών μελετών για την αξιολόγηση των βέλτιστων παραμέτρων για την εκ νέου ανάπτυξη των μαλλιών.

Κλινικές μελέτες για την αξιολόγηση άλλων μορφών ακτινοβολίας για την τριχόπτωση

Συμπληρώστε το ατομικό ιατρικό ιστορικό τριχόπτωσηςΓια την ΑΑ έχει μελετηθεί επίσης η φωτοθεραπεία με υπεριώδης ακτινοβολία. Όσον αφορά την PUVA τα δημοσιευμένα δεδομένα οδηγούν σε μικτά αποτελέσματα. Ο σχηματισμός προϊόντων απλής προσθήκης (monoadducts) με βάσεις πυριμιδίνης και προϊόντα διασύνδεσης (cross-links) με αντίθετους κλώνους του DNA αναστέλλει τη σύνθεση του DNA και καταλήγει στην εξάντληση των διηθητικών T λεμφοκυττάρων (50). Επιπροσθέτως, η PUVA προκαλεί απόπτωση των Τ-κυττάρων. Τα αποτελέσματα των μελετών για την τοπική και από του στόματος PUVA διαφέρουν σημαντικά, με το ποσοστό των ασθενών που εμφανίζουν βελτίωση των βλαβών της ΑΑ να κυμαίνεται από 15% έως 70% (51)–(53). Δύο μεγάλες αναδρομικές μελέτες δεν έδειξαν καμία διαφορά ως προς τη βελτίωση των βλαβών της ΑΑ που αντιμετωπίστηκαν με PUVA σε σύγκριση με τις βλάβες ελέγχου (52)(54). Μια άλλη συσκευή, ο λαμπτήρας διεγερμένων διµερών 308-nm, προκαλεί την απόπτωση των T-κυττάρων και, συνεπώς, ενδέχεται να έχει τη δυνατότητα βελτίωσης της AA (55). Με αυτή τη συσκευή θεραπείας, το πεδίο έκθεσης είναι πιο επιλεκτικό και στοχευόμενο, κάτι που σημαίνει ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν πιο εύκολα και με μεγαλύτερη ασφάλεια υψηλότερες πυκνότητες ροής σε σύγκριση με τους λαμπτήρες φθορισμού υπεριώδους ακτινοβολίας. Σε μια μελέτη όπου αξιολογήθηκαν 3 ασθενείς με AA, έγινε θεραπεία των βλαβών δύο φορές την εβδομάδα (ακτινοβολία 150 mW/cm2 εστιακό μέγεθος 18,9 cm2) (56). Αρχικά έγινε θεραπεία των βλαβών με πυκνότητα ροής στα 150 mJ/cm2 και οι δόσεις ακτινοβολίας αυξάνονταν κατά 50 mJ/cm2 μέχρι την παρατήρηση ερυθήματος. Μετά από 10 θεραπευτικές συνεδρίες, σημειώθηκε εκ νέου ανάπτυξη των μαλλιών και στους 3 ασθενείς. Εξίσου ελπιδοφόρα είναι και η αναφορά 1 περίπτωσης, η οποία δείχνει βελτίωση μέσω θεραπείας φωτοθερμόλυσης με κλασματικό laser γυαλιού ερβίου σε έναν άνδρα 35 ετών, ο οποίος ήταν ανθεκτικός στη συμβατική θεραπεία (57). Χρειάζονται ελεγχόμενες μελέτες για τη σωστή αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του λαμπτήρα διεγερμένων διµερών 308-nm και της θεραπείας φωτοθερμόλυσης με κλασματικό laser σε ασθενείς με AA.

Η τοπική φωτοδυναμική θεραπεία με 5-αμινολεβουλινικό οξύ (5-aminolevulinic acid, ALA) δεν έχει βρεθεί ότι προάγει την ανάπτυξη των μαλλιών σε ασθενείς με εκτεταμένη AA (58). Σε έξι ασθενείς με εκτεταμένη AA εφαρμόστηκε τοπική λοσιόν με ALA 5%, 10% και 20% καθώς και μία λοσιόν ελέγχου μόνο σε διαφορετικές περιοχές του τριχωτού της κεφαλής και, στη συνέχεια, έγινε έκθεση σε ερυθρό φως για 3 ώρες σε κάθε θεραπευτική συνεδρία. Μετά από 20 θεραπευτικές συνεδρίες δύο φορές την εβδομάδα, δεν παρατηρήθηκε σημαντική ανάπτυξη των τριχών μεταξύ των περιοχών υπό θεραπεία με τις λοσιόν με 3 ALA και τη λοσιόν ελέγχου.

Περαιτέρω μελέτες αξιολόγησης των συσκευών ακτινοβολίας για την τριχόπτωση

Επί του παρόντος αξιολογούνται διάφορες συσκευές που χρησιμοποιούν την LLLT για τις MPHL/FPHL, συμπεριλαμβανομένων των συσκευών Hairmax LaserComb, LaserCap, TopHat 655 Rejuvenation System και Erchonia ML Scanner. Έχει ολοκληρωθεί μια πολυκεντρική μελέτη παρόμοια με αυτή που έγινε για την MPHL, η οποία αξιολογεί τη Hairmax LaserComb σε ασθενείς με FPHL, παρόλο που τα αποτελέσματα δεν έχουν ανακοινωθεί ακόμα (59). Αυτή η μελέτη φάσης II, στην οποία έχουν ενταχθεί 72 ασθενείς, είναι επίσης διπλά τυφλή και ελεγχόμενη και αποσκοπεί στην αξιολόγηση των αλλαγών ως προς τον τελικό αριθμό τριχών. Η συσκευή LaserCap (Transdermal Cap, Gates Mills, Οχάιο) περιλαμβάνει 224 διόδους laser (συνολική μέγιστη παραγωγή 1120 mW) τοποθετημένες σε ένα πλαίσιο πλέγματος κάτω από ένα κάλυμμα. Επί του παρόντος γίνεται διερεύνηση της συσκευής LaserCap σε μια πολυκεντρική μελέτη ώστε να λάβει έγκριση από τον FDA. Επίσης διεξάγεται μια μελέτη με χορηγό την Apira Science για την αξιολόγηση ασθενών ηλικίας 18 έως 48 ετών, με τριχόπτωση που ταξινομείται από IIa έως V κατά Norwood-Hamilton για τους άνδρες και από I έως II κατά Ludwig για τις γυναίκες (60). Αυτή η τυχαιοποιημένη, διπλά τυφλή μελέτη θα αξιολογήσει τη συσκευή TopHat 655 Rejuvenation System (Apira Science, Newport Beach, Καλιφόρνια) σε σύγκριση με μια εικονική συσκευή, η οποία θα περιέχει μόνο ερυθρούς λαμπτήρες πυρακτώσεως αντί για δέσμες laser στα 655 nm. Στη μελέτη αναμένεται να ενταχθούν 88 ασθενείς. Το σύστημα TopHat 655 θα χρησιμοποιείται κάθε δεύτερη μέρα για 16 εβδομάδες για ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα. Επί του παρόντος, η Erchonia Corporation αξιολογεί τη συσκευή τους Erchonia ML Scanner (Erchonia Cooperation, McKinney, Τέξας) σε 70 ασθενείς με FPHL (61). Οι συμμετέχουσες θα τυχαιοποιηθούν ώστε να λάβουν είτε τη συσκευή σκάνερ είτε μια εικονική συσκευή. Οι ακριβείς λεπτομέρειες αυτής της συσκευής, συμπεριλαμβανομένης της δέσμης laser, δεν έχουν δημοσιευτεί ακόμα.

Η LLLT έχει αξιολογηθεί, επίσης, σε ασθενείς με τελογενή τριχόπτωση μετά από χημειοθεραπεία. Επιπλέον, διεξάγεται μια μη τυχαιοποιημένη, ανοιχτή μελέτη ασφάλειας/αποτελεσματικότητας για την αξιολόγηση της διατήρησης των μαλλιών σε ασθενείς που λαμβάνουν χημειοθεραπεία για τον καρκίνο του μαστού (62). Μια συσκευή LLLT 670-nm με δέσμες laser τοποθετημένες σε ένα περιστρεφόμενο καπέλο θα χρησιμοποιείται από 15 ασθενείς δύο φορές την εβδομάδα πριν τη χορήγηση χημειοθεραπείας και μία φορά την εβδομάδα μέχρι και 1 εβδομάδα μετά την τελευταία χημειοθεραπεία.

Σύνοψη

Στον γενικό πληθυσμό, η τριχόπτωση που είναι δευτερογενής των MPHL/FPHL ή της AA αποτελεί ένα συχνό πρόβλημα. Για τη συμβατική αντιμετώπιση των MPHL/FPHL χρησιμοποιούνται η μινοξιδίλη, η φιναστερίδη, η δουταστερίδη, η σπιρονολακτόνη, ποστίς, περούκες και τουπέ (63). Τα περισσότερα περιστατικά AA αντιμετωπίζονται με ενδοβλαβικές ενέσεις στεροειδών, αλλά τα ανθεκτικά περιστατικά μπορούν να αντιμετωπιστούν με ανθραλίνη ή διφαινυλοκυκλοπροπενόνη. Παρά την ύπαρξη αυτών των διαθέσιμων θεραπευτικών επιλογών, έχει διερευνηθεί η LLLT και άλλες μορφές ακτινοβολίας τόσο για τις MPHL/FPHL όσο και για την AA. Ωστόσο, τα αποτελέσματα των κλινικών μελετών δεν είναι συνεπή ως προς την επίτευξη σημαντικής βελτίωσης. Επιπροσθέτως, η LLLT έχει δεχθεί κριτικές για αρκετούς λόγους, μεταξύ των οποίων είναι (1) η έλλειψη ανεξάρτητων έγκριτων μελετών που να αποδεικνύουν αποτελεσματικότητα, (2) η ανεπαρκής επεξήγηση του μηχανισμού δράσης της LLLT σε σχέση με την παθοφυσιολογία των MPHL/FPHL και της AA, (3) η αδυναμία ενσωμάτωσης των βασικών νόμων της φωτοχημείας στον μηχανισμό δράσης της LLLT και (4) η έλλειψη επιτυχίας στα μη δημοσιευμένα δεδομένα που αφορούν ασθενείς υπό θεραπεία με LLLT. Περαιτέρω μελέτες διεξάγονται για τη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας της LLLT στην τριχόπτωση με χρήση διαφορετικών τρόπων παροχής του φωτός.


Αναφορές
  1. J. Hamilton. Patterned loss of hair in man—types and incidence. Ann N Y Acad Sci. 1951;53(3):708–728.
  2. D.A. Guzman-Sanchez, G.D. Villanueva-Quintero, N.A. Alfaro, et al. A clinical study of alopecia areata in mexico. Int J Dermatol. 2007;46(12):1308–1310.
  3. S. Chu, Y. Chen, W. Tseng, et al. Comorbidity profiles among patients with alopecia areata: the importance of onset age, a nationwide population-based study. J Am Acad Dermatol. 2011;65(5):949–956.
  4. L. Stillman. Reply to: the use of low-level light for hair growth: part I. J Cosmet Laser Ther. 2010;12(2):116.
  5. M.R. Avram, N.E. Rogers. The use of low-level light for hair growth: part I. J Cosmet Laser Ther. 2009;11(2):110–117.
  6. D.C. Gan, R.D. Sinclair. Prevalence of male and female pattern hair loss in Maryborough. J Investig Dermatol Symp Proc. 2005;10(3):184–189.
  7. C.L. Goh. A retrospective study on the characteristics of androgenetic alopecia among asian races in the national skin centre, a tertiary dermatological referral centre in singapore. Ann Acad Med Singap. 2002;31(6):751–755.
  8. G. Severi, R. Sinclair, J.L. Hopper, et al. Androgenetic alopecia in men aged 40–69 years: prevalence and risk factors. Br J Dermatol. 2003;149(6):1207–1213.
  9. C. DeMuro-Mercon, T. Rhodes, C.J. Girman, et al. Male-pattern hair loss in norwegian men: a community-based study. Dermatology. 2000;200(3):219–222.
  10. T.L. Wang, C. Zhou, Y.W. Shen, et al. Prevalence of androgenetic alopecia in china: a community-based study in six cities. Br J Dermatol. 2010;162(4):843–847.
  11. O. Norwood. Incidence of female androgenetic alopecia (female pattern alopecia). Dermatol Surg. 2001;27(1):53–54.
  12. E. Carmina, F. Rosato, A. Janni, et al. Extensive clinical experience: relative prevalence of different androgen excess disorders in 950 women referred because of clinical hyperandrogenism. J Clin Endocrinol Metab. 2006;91(1):2–6.
  13. E.S. Schweiger, O. Boychenko, R.M. Bernstein. Update on the pathogenesis, genetics and medical treatment of patterned hair loss. J Drugs Dermatol. 2010;9(11):1412–1419.
  14. A. Alsantali, J. Shapiro. Androgens and hair loss. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2009;16(3):246–253.
  15. M.H. Kwack, J.S. Ahn, M.K. Kim, et al. Dihydrotestosterone-inducible IL-6 inhibits elongation of human hair shafts by suppressing matrix cell proliferation and promotes regression of hair follicles in mice. J Invest Dermatol. 2012;132(1):43–49.
  16. A.G. Messenger. Hair through the female life cycle. Br J Dermatol. 2011;165(Suppl 3):2–6.
  17. F.M. Camacho-Martinez. Hair loss in women. Semin Cutan Med Surg. 2009;28(1):19–32.
  18. K. Hamada, V.A. Randall. Inhibitory autocrine factors produced by the mesenchyme-derived hair follicle dermal papilla may be a key to male pattern baldness. Br J Dermatol. 2006;154(4):609–618
  19. A. Roselino, A. Almeida, M. Hippolito, et al. Clinical-epidemiologic study of alopecia areata RID F-7487-2010. Int J Dermatol. 1996;35(3):181–184.
  20. K. Safavi, S. Muller, V. Suman, et al. Incidence of alopecia-areata in olmsted county, minnesota, 1975 through 1989. Mayo Clin Proc. 1995;70(7):628–633.
  21. T.F. Cash. Attitudes and practices of dermatologists and primary care physicians who treat patients for MPHL: results of a survey. Curr Med Res Opin. 2010;26(2):345–354.
  22. J.P. Sundberg, K.J. McElwee, J.M. Carroll, et al. Hypothesis testing: CTLA4 co-stimulatory pathways critical in the pathogenesis of human and mouse alopecia areata. J Invest Dermatol. 2011;131(11):2323–2324.
  23. M. Zoller, K.J. McElwee, P. Engel, et al. Transient CD44 variant isoform expression and reduction in CD4(+)/CD25(+) regulatory T cells in C3H/HeJ mice with alopecia areata. J Invest Dermatol. 2002;118(6):983–992.
  24. P. Freyschmidt-Paul, M. Zoller, K.J. McElwee, et al. The functional relevance of the type 1 cytokines IFN-gamma and IL-2 in alopecia areata of C3H/HeJ mice. J Investig Dermatol Symp Proc. 2005;10(3):282–283.
  25. L. Tang, L. Cao, O. Bernardo, et al. Topical mechlorethamine restores autoimmune-arrested follicular activity in mice with an alopecia areata-like disease by targeting infiltrated lymphocytes. J Invest Dermatol. 2003;120(3):400–406.
  26. J. Shapiro, K.D. Kaufman. Use of finasteride in the treatment of men with androgenetic alopecia (male pattern hair loss). J Investig Dermatol Symp Proc. 2003;8(1):20–23.
  27. J. Shapiro. Clinical practice. Hair loss in women. N Engl J Med. 2007;357(16):1620–1630.
  28. E.J. van Zuuren, Z. Fedorowicz, B. Carter, et al. Interventions for female pattern hair loss. Cochrane Database Syst Rev. (5):2012. CD007628
  29. A. Alkhalifah. Topical and intralesional therapies for alopecia areata. Dermatol Ther. 2011;24(3):355–363.
  30. A. Gilhar, A. Etzioni, R. Paus. Alopecia areata. N Engl J Med. 2012;366(16):1515–1525.
  31. G.H. Elder. The cutaneous porphyrias. Semin Dermatol. 1990;9(1):63–69.
  32. M.E. Grossman, D.R. Bickers, M.B. Poh-Fitzpatrick, et al. Porphyria cutanea tarda. Clinical features and laboratory findings in 40 patients. Am J Med. 1979;67(2):277–286.
  33. F.H. Rampen. Hypertrichosis in PUVA-treated patients. Br J Dermatol. 1983;109(6):657–660.
  34. F.H. Rampen. Hypertrichosis: a side-effect of PUVA therapy. Arch Dermatol Res. 1985;278(1):82–83.
  35. A. Alajlan, J. Shapiro, J.K. Rivers, et al. Paradoxical hypertrichosis after laser epilation. J Am Acad Dermatol. 2005;53(1):85–88.
  36. S. Desai, B.H. Mahmoud, A.C. Bhatia, et al. Paradoxical hypertrichosis after laser therapy: a review. Dermatol Surg. 2010;36(3):291–298.
  37. H. Chung, T. Dai, S.K. Sharma, et al. The nuts and bolts of low-level laser (light) therapy. Ann Biomed Eng. 2012;40(2):516–533.
  38. J.M. Bjordal. Low level laser therapy (LLLT) and world association for laser therapy (WALT) dosage recommendations. Photomed Laser Surg. 2012;30(2):61–62.
  39. A. Dakowicz, A. Kuryliszyn-Moskal, B. Kosztyla-Hojna, et al. Comparison of the long-term effectiveness of physiotherapy programs with low-level laser therapy and pulsed magnetic field in patients with carpal tunnel syndrome. Adv Med Sci. 2011;56(2):270–274.
  40. S. Martu, C. Amalinei, M. Tatarciuc, et al. Healing process and laser therapy in the superficial periodontium: a histological study. Rom J Morphol Embryol. 2012;53(1):111–116.
  41. S. Tumilty, S. McDonough, D.A. Hurley, et al. Clinical effectiveness of low-level laser therapy as an adjunct to eccentric exercise for the treatment of achilles’ tendinopathy: a randomized controlled trial. Arch Phys Med Rehabil. 2012;93(5):733–739.
  42. Q. Wu, W. Xuan, T. Ando, et al. Low-level laser therapy for closed-head traumatic brain injury in mice: effect of different wavelengths. Lasers Surg Med. 2012;44(3):218–226.
  43. I. Saygun, N. Nizam, A.U. Ural, et al. Low-level laser irradiation affects the release of basic fibroblast growth factor (bFGF), insulin-like growth factor-I (IGF-I), and receptor of IGF-I (IGFBP3) from osteoblasts. Photomed Laser Surg. 2012;30(3):149–154.
  44. T. Fushimi, S. Inui, M. Ogasawara, et al. Narrow-band red LED light promotes mouse hair growth through paracrine growth factors from dermal papilla. J Dermatol Sci. 2011;64(3):246–248.
  45. J. Feng, Y. Zhang, D. Xing. Low-power laser irradiation (LPLI) promotes VEGF expression and vascular endothelial cell proliferation through the activation of ERK/Sp1 pathway. Cell Signal. 2012;24(6):1116–1125.
  46. M. Leavitt, G. Charles, E. Heyman, et al. HairMax LaserComb laser phototherapy device in the treatment of male androgenetic alopecia: a randomized, double-blind, sham device-controlled, multicentre trial. Clin Drug Investig. 2009;29(5):283–292.
  47. D.H. Rushton, J.J. Gilkes, D.J. Van Neste. No improvement in male-pattern hair loss using laser hair-comb therapy: a 6-month, half-head, assessor-blinded investigation in two men. Clin Exp Dermatol. 2012;37(3):313–315.
  48. T.C. Wikramanayake, R. Rodriguez, S. Choudhary, et al. Effects of the lexington LaserComb on hair regrowth in the C3H/HeJ mouse model of alopecia areata. Lasers Med Sci. 2012;27(2):431–436.
  49. M.R. Avram, R.T. Leonard, Jr., E.S. Epstein, et al. The current role of laser/light sources in the treatment of male and female pattern hair loss. J Cosmet Laser Ther. 2007;9(1):27–28.
  50. E. Healy, S. Rogers. PUVA treatment for alopecia areata—does it work? A retrospective review of 102 cases. Br J Dermatol. 1993;129(1):42–44.
  51. S. Sahin, B. Yalcin, A. Karaduman. PUVA treatment for alopecia areata. Experience in a turkish population. Dermatology. 1998;197(3):245–247.
  52. C.R. Taylor, J.L. Hawk. PUVA treatment of alopecia areata partialis, totalis and universalis: audit of 10 years’ experience at st john’s institute of dermatology. Br J Dermatol. 1995;133(6):914–918.
  53. I. Weissmann, C. Hofmann, G. Wagner, et al. PUVA-therapy for alopecia areata. An investigative study. Arch Dermatol Res. 1978;262(3):333–336.
  54. K.J. Whitmont, A.J. Cooper. PUVA treatment of alopecia areata totalis and universalis: a retrospective study. Australas J Dermatol. 2003;44(2):106–109.
  55. N. Al-Mutairi. 308-nm excimer laser for the treatment of alopecia areata in children. Pediatr Dermatol. 2009;26(5):547–550.
  56. N. Al-Mutairi. 308-nm excimer laser for the treatment of alopecia areata. Dermatol Surg. 2007;33(12):1483–1487.
  57. K.H. Yoo, M.N. Kim, B.J. Kim, et al. Treatment of alopecia areata with fractional photothermolysis laser. Int J Dermatol. 2010;49(7):845–847.
  58. R. Bissonnette, J. Shapiro, H. Zeng, et al. Topical photodynamic therapy with 5-aminolaevulinic acid does not induce hair regrowth in patients with extensive alopecia areata. Br J Dermatol. 2000;143(5):1032–1035.
  59. National Institutes of Health. Treatment of androgenetic alopecia in females, 9 beam. Available at: http://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT00981461?term=lasercomb&;rank=4. Accessed on August 1, 15, 2012. Last updated August 7, 2012.
  60. National Institutes of Health. Treatment of androgenetic alopecia in males and females (LLLT). Treatment of Androgenetic Alopecia in Males and Females (LLLT), accessed on August 15, 2012. Last updated July 2012.
  61. National Institutes of Health. Study of the effect of low level laser light on hair growth on the female human scalp. Available at: http://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT01292746?term=laser+hair&;rank=11. Accessed on August 15, 2012. Last updated February 8, 2011.
  62. National Institutes of Health. Low level laser therapy for hair preservation with chemotherapy for breast cancer. Available at: http://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT01081106?term=laser+hair&;rank=9. Accessed on August 15, 2012. Last updated August 1, 2012.
  63. N. Otberg, A.M. Finner, J. Shapiro. Androgenetic alopecia. Endocrinol Metab Clin North Am. 2007;36(2):379–398.